El éxito de Emblematum liber, o Emblemata, fue arrollador, con más de 150 ediciones. Sobre su autor, Andrea Alciato, sabemos muy poco. Nació en Alzate, cerca de Milán, el 8 de mayo de 1492. Vivió en Milán y estudió leyes en Bolonia, doctorándose en 1514. Llevó vida de nómada intelectual, impartiendo clases en Pavía, Bolonia y Francia, donde su prestigio fue enorme. Mantuvo relaciones con humanistas como Erasmo y Conrad Peutinger y, tras restablecerse la tranquilidad política, regresó a Italia, residiendo en diversas ciudades, pero sobre todo en Pavía, donde falleció el 12 de enero de 1550. Alciato ha pasado a la posteridad como padre fundador de la emblemática, aunque en su época fue mucho más valorado como humanista, conocedor del griego y del latín y, sobre todo, como eminente jurista. La elaboración de emblemas fue para Alciato, en realidad, una tarea en la que ocupar sus ratos de ocio, en honor a su lema personal, "Numquam procrastinandum". Gran conocedor de los autores grecorromanos, una colección de epigramas griegos publicados en el siglo XIV por el monje Máximo Planude bajo el título de Anthologia graeca, fue decisiva como fuente de inspiración para muchos de sus emblemas.
La edición príncipe salió en Augsburgo en 1531. Según parece el manuscrito original era una colección de 104 emblemas que Alciato había regalado y dedicado a su amigo Conrado Peutinger. Este manuscrito, sin el consentimiento de Alciato, cayó en manos del impresor Steiner, que consideró la posibilidad de que cada epigrama contase con una ilustración, tarea que encomendó al grabador Breuil. De esta forma, se gestó uno de los libros más asombrosos del Humanismo. Ante el éxito de la obra, Alciato decidió hacer una edición supervisada por él mismo, y junto al editor francés Christian Wechel, publicó una segunda edición formada por 113 emblemas. Pronto los impresores más importantes de la época lo reeditaron: Aldus, Roville & Bonhomme, Plantino, Tournes, etc. Dado el creciente éxito, el mismo Alciato realizaba sucesivas ampliaciones, hasta alcanzar los 211 emblemas, que a partir de la edición de 1548 se ordenaban en lugares comunes.
En 1550, año de la muerte de Alciato, se publica la edición de los Emblemata que puede considerarse como la última revisada por el propio autor. Contiene ya todos los emblemas que él compuso, y todos ellos aparecen ilustrados con los grabados que tendrán en adelante valor definitivo en las ediciones de Roville y Bonhomme. En total, 211 emblemas, uno menos que los que en teoría debería presentar, debido a la desaparición del controvertido emblema "Adversus naturam peccantes", que había aparecido en la edición aldina de 1546, y mantenido, aunque sin imagen, en las ediciones francesa de 1549, 1558 y 1615, y en las alemanas de 1556 y 1567. Peter Daly lo coloca en el nº 80 (D.80), numeración basada en la edición de Tozzi, que había recuperado, y vuelto a ilustrar, el perdido emblema 80 en su monumental edición de 1621. Añado, entre paréntesis, el año de la primera edición de cada emblema:
En 1550, año de la muerte de Alciato, se publica la edición de los Emblemata que puede considerarse como la última revisada por el propio autor. Contiene ya todos los emblemas que él compuso, y todos ellos aparecen ilustrados con los grabados que tendrán en adelante valor definitivo en las ediciones de Roville y Bonhomme. En total, 211 emblemas, uno menos que los que en teoría debería presentar, debido a la desaparición del controvertido emblema "Adversus naturam peccantes", que había aparecido en la edición aldina de 1546, y mantenido, aunque sin imagen, en las ediciones francesa de 1549, 1558 y 1615, y en las alemanas de 1556 y 1567. Peter Daly lo coloca en el nº 80 (D.80), numeración basada en la edición de Tozzi, que había recuperado, y vuelto a ilustrar, el perdido emblema 80 en su monumental edición de 1621. Añado, entre paréntesis, el año de la primera edición de cada emblema:
Embl. Dedic. (Emblemas dedicatorios)
(D.1.) 1. Super insigni Ducatus Mediolani (1531)
(D.2.) 2. Mediolanum (1546)
(D.3.) 3. Numquam procrastinandum (1546)
Deus sive Religio (Dios y Religión)
(D.4.) 4. In Deo laetandum (1531)
(D.5.) 5. Sapientia humana, stultitia est apud Deum (1546)
(D.6.) 6. Ficta religio (1546)
(D.7.) 7. Non tibi, sed religioni (1531)
(D.8.) 8. Qua Dii vocant, eundum (1531)
Virtutes. Fides (Las Virtudes. La Fe)
(D.9.) 9. Fidei symbolum (1531)
(D.10.) 10. Foedera (1531)
(D.11.) 11. In silentium (1531)
(D.12.) 12. Non vulganda consilia (1531)
(D.13.) 13. Nec quaestioni quidem cedendum (1531)
Prudentia (La Prudencia)
(D.14.) 14. Consilio et virtute Chimaeram superari, hoc est, fortiores et deceptores (1531)
(D.15.) 15. Vigilantia et custodia (1546)
(D.16.) 16. Νῆφεκαὶ μέμνησ’ ἀπιστεῖν. ἄρθρα ταῦτατῶν φρενῶν (1546)
[Sobrie vivendum et non temere credendum]
(D.17.) 17. Πῆ παρέβην? τί δ’ἔρεξα? τί μοι δέον, οὐκ ἐτελέσθῆ? (1546)
[Quid excessi? Quid admisi? Quid omisi?]
[Quid excessi? Quid admisi? Quid omisi?]
(D.18.) 18. Prudentes (1546)
(D.19.) 19. Prudens magis quam loquax (1546)
(D.20.) 20. Maturandum (1531)
(D.21.) 21. In deprehensum (1531)
(D.22.) 22. Custodiendas virgines (1531)
(D.23.) 23. Vino prudentiam augeri (1542)
(D.24.) 24. Prudentes vino abstinent (1531)
(D.25.) 25. In statuam Bacchi (1531)
(D.26.) 26. Gramen (1549)
Iustitia (La Justicia)
(D.27.) 27. Nec verbo, nec facto quemquam laedendum (1531)
(D.28.) 28. Tandem, tandem iustitia obtinet (1531)
(D.29.) 29. Etiam ferocissimos domari (1531)
(D.30.) 30. Gratiam referendam (1531)
(D.31.) 31. Abstinentia (1548)
(D.32.) 32. Bonis a divitibus nihil timendum (1531)
Fortitudo (La Fortaleza)
Fortitudo (La Fortaleza)
(D.33.) 33. Signa fortium (1531)
(D.34.) 34. Ἀνέχου καὶ ἀπέχου [Sustine et abstine] (1546)
(D.35.) 35. In adulari nescientem (1531)
(D.36.) 36. Obdurandum adversus urgentia (1531)
(D.37.) 37. Omnia mea mecum porto (1549)
Concordia (La Concordia)
(D.38.) 38. Concordiae symbolum (1531)
(D.39.) 39. Concordia (1531)
(D.40.) 40. Concordia insuperabilis (1546)
(D.41.) 41. Unum nihil, duos plurimum posse (1534)
(D.42.) 42. Firmissima convelli non posse (1531)
Spes (La Esperanza)
(D.43.) 43. Spes proxima (1531)
(D.44.) 44. In simulacrum Spei (1531)
(D.45.) 45. In dies meliora (1546)
(D.46.) 46. Illicitum non sperandum (1531)
Pudicitia (La Castidad)
(D.47.) 47. Pudicitia (1549)
Vitia. Perfidia (Vicios. La Perfidia)
(D.48.) 48. In victoriam dolo partam (1531)
(D.49.) 49. In fraudulentos (1546)
(D.50.) 50. Dolus in suos (1546)
(D.51.) 51. Maledicentia (1546)
(D.52.) 52. In receptatores sicariorum (1531)
(D.53.) 53. In adulatores (1531)
(D.54.) 54. Ei qui semel sua prodegerit, aliena credi non oportere (1531)
Stultitia (La Necedad)
(D.55.) 55. Temeritas (1546)
(D.56.) 56. In temerarios (1531)
(D.57.) 57. Furor et rabies (1546)
(D.58.) 58. In eos, qui supra vires quicquam audent (1531)
(D.59.) 59. Impossibile (1531)
(D.60.) 60. Cuculi (1546)
(D.61.) 61. Vespertilio (1549)
(D.62.) 62. Aliud de eodem [vespertilio] (1549)
(D.63.) 63. Ira (1546)
(D.64.) 64. In eum, qui sibi ipsi damnum apparat (1531)
(D.65.) 65. Fatuitas (1546)
(D.66.) 66. Oblivio paupertatis parens (1549)
Superbia (La Soberbia)
(D.67.) 67. Superbia (1546)
(D.68.) 68. Impudentia (1548)
(D.69.) 69. Φιλαυτία [Philautia] (1546)(D.70.) 70. Garrulitas (1546)
Invidia (La Envidia)
(D.71.) 71. Invidia (1546)
Luxuria (La Lujuria)
(D.72.) 72. Luxuria (1546)
(D.73.) 73. Luxuriosorum opes (1546)
(D.74.) 74. Tumulus meretricis (1531)
(D.75.) 75. In amatores meretricum (1531)
(D.76.) 76. Cavendum a meretricibus (1546)
(D.77.) 77. Amuletum Veneris (1546)
(D.78.) 78. Inviolabiles telo cupidinis (1531)
(D.79.) 79. Lascivia (1546)
(D.80) Adversus naturam peccantes (1546)
Desidia (La Pereza)
(D.81.) 80. Desidia (1546)
(D.82.) 81. Desidiam abiiciendam (1531)
(D.83.) 82. In facile a virtute desciscentes (1531)
(D.84.) 83. Ignavi (1546)
Avaritia (La Avaricia)
(D.85.) 84. Avaritia (1546)
(D.86.) 85. In avaros (1531)
(D.87.) 86. In aulicos (1534)
(D.88.) 87. In sordidos (1546)
(D.89.) 88. In divites publico malo (1546)
(D.90.) 89. In avaros, vel quibus melior conditio ab extraneis offertur (1531)
Gula (La Gula)
(D.91.) 90. Gula (1546)
(D.92.) 91. Ocni effigies, de iis qui meretricibus donant, quod in bonos usus verti debeat (1531)
(D.93.) 92. In parasitos (1531)
(D.94.) 93. Parvam culinam duobus ganeonibus non sufficere (1531)
(D.95.) 94. Captivus ob gulam (1531)
(D.96.) 95. In garrulum et gulosum (1546)
(D.97.) 96. Doctorum agnomina (1550)
Natura (La Naturaleza)
(D.98.) 97. Vis Naturae (1546)
(D.99.) 98. Ars Naturam adiuvans (1546)
(D.100.) 99. In iuventam (1546)
(D.101.) 100. In quattuor anni tempora (1549)
Astrologia (La Astrología)
(D.102.) 101. Scyphus Nestoris (1546)
(D.103.) 102. Quae supra nos, nihil ad nos (1531)
(D.104.) 103. In astrologos (1531)
(D.105.) 104. Qui alta contemplantur, cadere (1531)
Amor (El Amor)
(D.106.) 105. Potentissimus affectus Amor (1531)
(D.107.) 106. Potentia Amoris (1531)
(D.108.) 107. Vis Amoris (1531)
(D.109.) 108. In studiosum captum Amore (1531)(D.110.) 109. Αντέρως, id est, Amor virtutis (1531)
(D.111.) 110. Αντέρως. Amor virtutis alium Cupidinem superans (1531)
(D.112.) 111. Dulcia quandoque amara fieri (1531)
(D.113.) 112. Fere simile ex Theocrito (1531)
(D.114.) 113. In statuam Amoris (1531)
(D.115.) 114. In oblivionem patriae (1534)
(D.116.) 115. Sirenes (1546)
(D.117.) 116. Senex puellam amans (1546)
(D.118.) 117. In colores (1546)
Fortuna (La Fortuna)
(D.119.) 118. Virtute fortuna comes (1531)
(D.120.) 119. Fortuna virtutem superans (1531)
(D.121.) 120. Paupertatem summis ingeniis obesse ne provehantur (1531)
(D.122.) 121. In Occasionem (1531)
(D.123.) 122. In subitum terrorem (1534)
(D.124.) 123. In illaudata laudantes (1531)
(D.125.) 124. In momentaneam felicitatem (1531)
(D.126.) 125. Ex damno alterius, alterius utilitas (1546)
(D.127.) 126. Bonis auspiciis incipiendum (1546)
(D.128.) 127. Nihil reliqui (1546)
(D.129.) 128. Male parta, male dilabuntur (1546)
(D.130.) 129. Semper praesto esse infortunia (1531)
(D.131.) 130. Remedia, in arduo, mala in prono esse (1531)
Honor (El Honor)
(D.132.) 131. Ex arduis perpetuum nomen (1531)
(D.133.) 132. Ex litterarum studiis immortalitatem acquiri (1531)
(D.134.) 133. Tumulus Ioannis Galeacii Vicecomitis, Primi Ducis Mediolanensis (1531)
(D.135.) 134. Optimus civis (1531)
(D.136.) 135. Strenuorum immortale nomen (1546)
(D.137.) 136. Nobiles et generosi (1546)
(D.138.) 137. Duodecim Certamina Herculis (1546)
(D.139.) 138. In nothos (1546)
(D.140.) 139. Imparilitas (1546)
(D.141.) 140. In desciscentes (1546)
(D.142.) 141. Aemulatio impar (1546)
(D.143.) 142. Albutii ad Alciatum, suadentis, ut de tumultibus italicis se subducat, et in Gallia profiteatur (1531)
Princeps (El Príncipe)
(D.144.) 143. Princeps subditorum incolumitatem procurans (1531)
(D.145.) 144. In senatum boni Principis (1531)
(D.146.) 145. Consiliarii Principum (1546)
(D.147.) 146. Opulentia tyranii, paupertas subiectorum (1549)
(D.148.) 147. Quod non capit Christus, rapit fiscus (1531)
(D.149.) 148. Principis clementia (1546)
Respublica (La República)
(D.150.) 149. Salus publica (1546)
(D.151.) 150. Respublica liberata (1546)
Vita (La Vida)
(D.152.) 151. In vitam humanam (1531)
(D.153.) 152. Aere Quandoque salutem redimendam (1531)
Mors (La Muerte)
(D.154.) 153. Cum larvis non luctandum (1531)
(D.155.) 154. De morte et amore (1531)
(D.156.) 155. In formosam fato praereptam (1534)
(D.157.) 156. In mortem praeproperam (1534)
(D.158.) 157. Terminus (1546)
(D.159.) 158. Opulenti hereditas (1546)
Amicitia (La Amistad)
(D.160.) 159. Amicitia etiam post mortem durans (1531)
(D.161.) 160. Mutuum auxilium (1531)
(D.162.) 161. Auxilium numquan deficiens (1531)
(D.163.) 162. Gratiae (1546)
Hostilitas (La Enemistad)
(D.164.) 163. In detractores (1546)
(D.165.) 164. Inanis impetus (1546)
(D.166.) 165. Aliquid mali propter vicinum malum (1531)
(D.167.) 166. In eum qui truculentia suorum perierit (1531)
(D.168.) 167. Εχθρῶν ἄδωρα δῶρα [In dona hostium] (1534)
(D.169.) 168. A minimis quoque timendum (1531)
(D.170.) 169. Obnoxia infirmitas (1549)
(D.171.) 170. Vel post mortem formidolosi (1549)
Vindicta (La Venganza)
(D.172.) 171. Iusta vindicta (1531)
(D.173.) 172. Iusta ultio (1531)
(D.174.) 173. Parem delinquentis et suasoris culpam esse (1531)
(D.175.) 174. Alius peccat, alius plectitur (1531)
(D.176.) 175. Insani gladius (1546)
Pax (La Paz)
(D.177.) 176. Pax (1531)
(D.178.) 177. Ex bello pax (1531)
(D.179.) 178. Ex pace ubertas (1531)
Scientia (La Ciencia)
(D.180.) 179. Doctos doctis obloqui nefas esse (1531)
(D.181.) 180. Eloquentia fortitudine praestantior (1531)
(D.182.) 181. Facundia difficilis (1546)
(D.183.) 182. Antiquissima quaeque commentitia (1542)
(D.184.) 183. Insignia poetarum (1534)
(D.185.) 184. Musicam Diis curae esse (1534)
(D.186.) 185. Littera occidit, spiritus vivificat (1546)
(D.187.) 186. Dicta Septem Sapientum (1546)
Ignorantia (La Ignorancia)
(D.188.) 187. Submovendam ignorantiam (1531)
(D.189.) 188. Mentem, non formam, plus pollere (1531)
(D.190.) 189. Dives indoctus (1531)
Matrimonium (El Matrimonio)
(D.191.) 190. In fidem uxoriam (1531)
(D.192.) 191. Reverentiam in matrimonio requiri (1531)
(D.193.) 192. In fecunditatem sibi damnosam (1531)
(D.194.) 193. Amor filiorum (1531)
(D.195.) 194. Pietas filiorum in parentes (1531)
(D.196.) 195. Mulieris faman, non forman vulgatam esse oportere (1531)
(D.197.) 196. In pudoris statuam (1546)
(D.198.) 197. Nupta contagioso (1546)
Arbores (Los árboles)
(D.199.) 198. Cupressus (1546)
(D.200.) 199. Quercuus (1546)
(D.201.) 200. Salix (1546)
(D.202.) 201. Abies (1546)
(D.203.) 202. Picea (1546)
(D.204.) 203. Cotonea (1546)
(D.205.) 204. Hedera (1546)
(D.206.) 205. Ilex (1546)
(D.207.) 206. Malus medica (1546)
(D.208.) 207. Buxus (1546)
(D.209.) 208. Amygdalus (1546)
(D.210.) 209. Morus (1546)
(D.211.) 210. Laurus (1546)
(D.212.) 211. Populus alba (1546)